‘DE SLEUTEL TOT GELIJKWAARDIGHEID IS ZELF MEEDOEN’
Colien Langerwerf met studenten aan het werk in de loods.
Hoe is het nu, een jaar later, met Duurzame Docent mbo Colien Langerwerf? Aan de hand van tien steekwoorden leren we deze enthousiaste en duurzame doorzetter beter kennen.
Tekst Trisha Goossens Foto’s uit eigen beheer
‘Colien maakt visueel zichtbaar wat duurzaamheid is’ en ‘Het is mooi hoe ze gelijkwaardigheid neemt als uitgangspunt. Dat motiveert en maakt dat iedereen zich eigenaar voelt’. Het zijn een paar uitspraken uit het juryrapport dat Duurzame Docent mbo Colien Langerwerf (58), toen opleidingscoördinator en docent Art&Design en Ruimtelijk Vormgeven op het Groningse Noorderpoort, meekreeg toen zij in oktober 2021 deze prijs in de wacht sleepte. De jury was unaniem. Ze vertelt hoe zij duurzaam onderwijs aanpakt, waar haar hart ligt en wat haar drijft.
Ontwikkeling
‘Mede doordat ik verkozen werd tot Duurzame Docent 2021, ben ik bij Noorderpoort projectleider en onderwijs innovator (beleidsadviseur) geworden bij Team Duurzaam. We gaan alle vijftien locaties van Noorderpoort bezoeken en kijken hoe ze daar wel of niet met duurzaamheid bezig zijn. Het gaat dan om de kappers, bakkers, verpleegkundigen, monteurs. Bij techniek zullen ze best ver zijn, want op dat gebied is veel aan de hand, maar naar hoe dat bij horeca zit, ben ik heel benieuwd.
Hoewel dit los staat van de kunstopleiding vlieg ik die bezoeken zeker ook creatief aan, dat maakt het gewoon net even leuker. Ik doe dat met studenten van Kunst en Multimedia via een korte perfomance, waarin we ook de 17 Sustainable Development Goals (SDG’s) onder de aandacht brengen. Die worden namelijk nog niet overal toegepast, maar zijn een handig hulpmiddel om met elkaar in gesprek te gaan over duurzame onderwerpen. Zo willen we een zaadje planten waarmee de docenten van die opleidingen verder kunnen gaan.’
De praktijk
‘Al doende leert men; dat geldt voor de studenten, maar zeker ook voor de docenten! Toen ik vijftien jaar geleden bij Kunst en Multimedia kwam, was er helemaal geen lesmateriaal voor mbo kunstonderwijs. Ik ben toen met een collega gewoon begonnen met het bedenken van opdrachten, het verzamelen van materiaal en het leggen van contacten met opdrachtgevers. Je hebt als houvast natuurlijk het examen dat afgetoetst wordt, dus je weet waar het heen moet. Vervolgens bedenk je hoe je dat er allemaal zo leuk mogelijk infietst. We keken naar wat er in het hbo is en hoe je dat vertaalt naar het mbo. Gaandeweg pas je het aan en het breidt zich elk jaar verder uit.
‘Ik ga niet uit van technieken of pedagogisch didactische werkvormen, maar vanuit wat de student wil vertellen en welke materialen beschikbaar zijn’
En het mooie van mbo’ers is dat het doeners zijn. Ik leun bij mijn aanpak heel erg op mijn kunstenaarsachtergrond: wat wil je vertellen en wat heb je daarvoor nodig. Bij de duurzame projecten vormen de materialen het kader, dus wat hebben we of wat krijgen we of wat vinden we. En de student gaat nadenken over de uitingsvorm, hoe het te verbeelden. En dan gaan we daarmee aan de slag. Ik ga dus niet uit van allerlei technieken of pedagogisch didactische werkvormen, maar vanuit wat er beschikbaar is.’
Inspiratie
‘Tijdens een vakantie op Lanzarote, dat onderdeel is van een groot maritiem natuurgebied, realiseerde ik me hoe raar het is dat we wél schelpen meenemen van het strand, maar het plastic laten liggen. Samen met mijn partner en inspirator Eduard Bezembinder bedacht ik me toen dat het zo mooi zou zijn als je tijdens je strandwandeling het plastic verzamelt en aan het einde de buit inlevert en een kopje thee krijgt als dank. Collect plastic not shells, dus! Helaas mag er op dat strand geen horeca komen ómdat het een maritiem natuurgebied is, maar kunst zou wél mogen. Dat verhaal vertelde ik later op Mallorca aan de directeur Kunst en Cultuur van de Balearen en zij vond het zo’n geweldig idee, dat daaruit het project op Mallorca is voortgekomen. En dat gaf bij mij de realisatie dat ik mijn kunstenaarschap in wilde zetten voor duurzaamheid in het onderwijs.’
Eigenaarschap
‘Mijn credo is dat als studenten zich eigenaar voelen over hun eigen leerproces, het project bijna vanzelf gaat. Als zij met goede ideeën komen en die worden gehonoreerd, dan lopen zij drie keer zo hard. Dan willen ze ook echt. Zo had ik een keer 450 kilo wit afgedankt textiel gekregen. De studenten wilden heel graag iets doen met het thema Halloween. Dus hebben we daarmee karakters gemaakt uit de mytische verhalen van de Witte Wieven en daarmee perfomances opgevoerd tijdens een halloweenfeest. Het enthousiasme spatte ervanaf.
En als een student niet zelf wil performen, dan gaan we op zoek naar alternatieven. Vraag bijvoorbeeld een artiest, die je dan instrueert, of film het. Natuurlijk probeer ik ze een beetje buiten hun comfortzone te laten gaan, maar uiteindelijk moet iedereen zich comfortabel voelen.’
Gelijkwaardigheid
‘Ik blijf natuurlijk de docent, dus volledige gelijkwaardigheid met de studenten zal er niet zijn, maar ik streef daar wel naar. Ik breng mijn expertise mee, heb de overview, ik stel kaders, stuur bij en ik ben uiteindelijk degene die beoordeeld. Waarbij de studenten voor een groot deel ook elkaar beoordelen. Ik geef er wel een klap op, maar vaak zijn zij strenger voor zichzelf dan ik! Daar hoef ik dus helemaal niet zo bovenop te zitten.
‘Het helpt om dingen te benoemen: ik zeg het ook als ik iets spannend vind of dat ik iets niet weet’
Wat volgens mij de sleutel is als je het hebt over gelijkwaardigheid, is zelf meedoen. Met het Halloweenproject stond ik samen met de studenten ook op het festivalterrein, in een gek pakkie, in de regen tussen het publiek. Daarmee ben ik onderdeel van de community, delen we hetzelfde verhaal en kan ik goed met de studenten meevoelen. Het helpt om dingen te benoemen: ik zeg het ook als ik iets spannend vind of dat ik iets niet weet.’
Resultaat
‘Toen ik vijf jaar geleden het eerste project op Mallorca deed, had ik vooraf nooit bedacht dat er als ‘bijvangst’ zestig studenten helemaal anders naar de wereld leerden kijken. Dat was een bijzondere realisatie. Er is best een grote groep, en die groep is groeiende, die met zo min mogelijk spullen wil leven. Een aantal oud-studenten leeft zoveel mogelijk van giften of door wat ze maken te ruilen voor eten. Er zijn ook veel studenten die alleen nog maar vegan eten of in een tiny house willen wonen. Van mijn vroegere studenten is er bijvoorbeeld eentje doorgestroomd naar de kunstacademie, waar hij zich verdiept in hoe je van visleer sieraden kunt maken en een andere oud-student maakt nu van oude meubels wwer nieuwe meubels. Dat is heel mooi om te zien.’
Bewustwording
‘Ik vind dat het Noorderpoort veel studenten heeft die heel bewust bezig zijn met duurzaamheid. Ze kopen alleen tweedehandskleding, zijn vegan. Er zijn er natuurlijk nog steeds die gewoon naar de Primark gaan, maar het worden er elk jaar toch meer. Je raakt daarover dan vanzelf met elkaar in gesprek. Zo maak ik op woensdag in de loods waar ik met de studenten werk altijd vegan soep voor dertig mensen. Daar zit alles in wat je nodig hebt, zonder vlees, zonder zuivel en het kost maar vijf euro. Als ik dat aan de studenten vertel, slaan ze bijna allemaal achterover dat dát kan! Niet alleen dat alles wat je nodig hebt erin zit, maar ook dat het zo goedkoop kan.’
Vertrouwen
‘Ik heb vanaf het begin het vertrouwen gekregen van mijn teammanager, de schooldirecteur, het College van Bestuur. Dat heeft enorm geholpen om deze opleiding tot zo’n succes te maken. Uiteraard houd ik goed bij wat ik doe, wat de resultaten zijn. Sinds anderhalf jaar heb ik nu de loods op een broedplaats waar de studenten aan het werk gaan. Het bestuur van Noorderpoort heeft na het succesvolle project Collect Shells not Plastic toestemming gegeven voor dit experiment. En natuurlijk heb ik mij ook aan voorwaarden te houden. Daarvoor ben ik wel gewaarschuwd: dat ik in mijn nieuwe functie vaker met allerlei regeltjes te maken ga krijgen. Nou ja, dat moet dan maar!’
De SDG’s
Vanuit het Team Duurzaam ga ik met de kunststudenten de boer op met de 17 SDG’s om ze te laten landen in de diverse curricula van de andere opleidingen. Het streven van Noorderpoort is dat alle uitstroomrichtingen deze duurzame doelen in 2030 hebben geïntegreerd. Toch staan ze nog best ver af van het onderwijs. Zo zei een student bij de voorbereidingen van de performances over de SDG’s dat ze er niets mee had. Waarop ik zei: ‘Maar jij bent hartstikke vegan! Welke SDG’s denk jij dat je allemaal in dat pakketje vegan hebt zitten.’ Die student keek me totaal verbaasd aan en zei: ‘Zo had ik er nooit naar gekeken.’ Dus zo ontwikkelen zij hun bewustwording spelenderwijs.
‘Wat ik héél erg mis is het doel Art for All: want waar zit kunst en cultuur in het hele systeem van de SDG’s?!’
Die doelen zijn vooral een handig handvat, maar verder vind ik het onrealistisch om te denken dat je dit in 2030 allemaal bereikt hebt. En wat ik héél erg mis is het doel Art for All; want waar zit kunst en cultuur in dit hele systeem?! Dat zit nergens. Dus hebben wij een eigen banner gemaakt met daarin het ‘18de’ doel.’
Adviezen
‘Als je nog niet zo goed weet hoe je moet beginnen met duurzaamheid in je lessen, haal dan als eerste informatie op bij je studenten! Wat leeft er bij hen, wat houdt hen bezig. Als je dat kunt gebruiken, zijn ze vanzelf gemotiveerd.
‘Zoek onderwerpen dichtbij en in het hier en nu’
Ga je zelf op zoek naar een onderwerp, blijf dan dichtbij en in het hier en nu. Bij de bakkersopleiding denk ik aan de grote granencrisis die eraan komt vanwege de oorlog in de Oekraïne. We moeten op zoek naar een alternatief en dan ook nog het liefst uit onze eigen achtertuin, want dat is milieuvriendelijker. Ga met je studenten op zoek naar welke granen er in Nederland zijn, haal die in huis en ga uitproberen of je daar ook lekker brood van kunt maken.
En ga zoveel mogelijk het klaslokaal uit! Juíst in het mbo. Misschien moet je bij een alternatieve bakker op bezoek gaan of bij iemand die er heel veel van af weet.’
