DUURZAAM DOOR; EEN LEVEN LANG

Douwe Jan Joustra vertelt het team van het Museu do Amanhã in het Braziliaanse Rio de Janeiro over circulaire economie.

Systeemdenken en circulariteit, economie en ecologie. Het zijn begrippen die voor ‘creator’ Douwe Jan Joustra, bestuurslid van NADO, per definitie thuishoren in het onderwijs. ‘De kennis en vaardigheden daarover bereiden leerlingen voor op een toekomst vol veranderingen.’

Tekst Henk Tameling Foto’s uit eigen beheer

Voor dit gesprek reis ik af naar het centrum van onze hoofdstad. Ik ga op bezoek bij de man met een hoed en een hondje. Je kunt hem tegenkomen in het hartje van Amsterdam, wandelend met viervoeter Wander langs de grachten op weg naar hun monumentale pandje. Daar wonen Marieke en hij met veel plezier. Of je treft hem op het strand bij Schoorl aan Zee druk in de weer met zijn grote passie: vliegeren met zelfgemaakte, historische, modellen van katoen en bamboe.

---

Een man met een circulaire missie en een onderwijshart

---

Een Fries om utens zoals de Friezen zeggen van hun provinciegenoten die elders buiten de provincie hun domicilie hebben gekozen. We gaan op bezoek bij Douwe Jan Joustra, bestuurslid van NADO en 67 jaar geleden geboren in Drachten. Voor NADO houdt hij zich bezig met circulaire onderwijsprojecten op het gebied van mode, het bedrijfsleven en economie. Een man met een circulaire missie, een man met een onderwijshart die zichzelf omschrijft als ‘een creator’. Ik heb hem leren kennen als een systeemdenker en een strateeg die anderen inspireert. Een gesprek om Douwe Jan beter te leren kennen.

Natuuronderwijs

Aan de werk- en eettafel op de eerste etage met Wander vrolijk heen en weer pendelend tussen de voor- en achterkamer, beginnen we met zijn ouders en zijn jeugd: ‘Mijn ouders vormden een echte onderwijzersfamilie. Mijn vader was lang directeur van de Kweekschool/Pedagogische Academie en lange tijd secretaris van de Fryske Ûnderwiis Rie, de Friese Onderwijs Raad. Vader streed voor tweetaligheid en behoud van kleine scholen. Als vijftienjarige jongen kwam ik in de Milieuwerkgroep Smallingerland en dat was het begin van een lange loopbaan in die richting. Na het basis- en voortgezet onderwijs in Drachten, studeerde ik in Velp natuur- en landschapsbeheer. Een belangrijk onderdeel van die studie was het systeemdenken dat onderdeel is van de ontwikkeling van het natuurbeheer in Nederland.’

---

Mijn biologieleraren waren zeer bevlogen en leerden ons te kijken en te begrijpen

---

Gevraagd naar mooie herinneringen aan zijn eigen schooltijd begint Douwe Jan spontaan over docenten: ‘De mooie herinneringen zijn vooral gekoppeld aan docenten met inhoud. Mijn biologieleraren Johan de Jong en Doede Veeman waren zeer bevlogen en leerden ons vooral om te kijken en te begrijpen. Natuurlijk ook de docent Nederlands die het aandurfde om de gevreesde rector gewoon weer het lokaal uit te sturen. Tijdens de opleiding in Velp heb ik veel geleerd over de inhoudelijk aspecten van natuur en landschap. Het was ook een vrolijke studententijd, feestelijk en goede vriendschappen die tot de dag van vandaag doorgaan.’

School als ontmoetingsplek

Over de waarde van onderwijs is Douwe Jan heel duidelijk: ‘De waarde van onderwijs is vooral een combinatie van kennis en persoonlijke ontwikkeling, zowel formeel als informeel. Het heeft mij voorbereid op mijn loopbaan maar vooral op mijn maatschappelijk functioneren als gedreven mens en professional. Ik noem met name de formele en informele kant. De scholen waren ontmoetingsplekken, en de activiteiten, van cabaret, werkweken, verenigingen tot de eerste verkeringen, maakten het tot een tijd die enorm heeft bijgedragen aan mijn persoonlijke vorming.’

De opleiding in Velp deed Douwe Jan uiteindelijk beseffen dat zijn beperkte veld-biologische kennis toch wel een bepalende factor was: ‘Het leek mij beter voor de natuur dat ik mij met de mensen bezig zou houden in plaats van met de natuur zelf. Na stages bij Veldwerk NL kwam ik terecht bij Staatsbosbeheer als beheerder-conservator van het bezoekerscentrum Noetselerberg bij Nijverdal. Daar leerde ik de waarde kennen van het verhalen vertellen en het telkens weer proberen de juiste context te vinden voor de bezoekers, zodat ze zich aangesproken voelden.’

Van consulent tot ondernemer

De volgende stap in de loopbaan van Douwe Jan was die van consulent Natuur- en Milieueducatie (NME) Gelderland. Belangrijk was de samenwerking met vrijwilligers en professionals. Het draaide vooral om binnen- en buitenschoolse educatie met kinderen en  met volwassenen. Hij wordt zichtbaar vrolijk bij de gedachten aan die tijd: ‘Een heerlijke functie die mij op veel plekken in contact bracht met bijzondere mensen.’

Zijn carrière krijgt een vervolg met de benoeming tot senior-adviseur bij bureau Novioconsult waar hij vooral met beleid en uitvoering te maken krijgt. In de wereld van vijf ministeries pioneert hij om de kwaliteit van NME in Nederland een extra impuls te geven.  Douwe Jan wordt programmamanager en het programma Leren voor Duurzaamheid krijgt steeds meer vorm. Iets wat tot vandaag doorwerkt in het programma Duurzaam Door.

Ruim tien jaar geleden veranderde Douwe Jans loopbaan: ‘Rond 2009 kwam ik in Engeland in aanraking met het concept van circulaire economie. Dat heb ik daarna in Nederland geïntroduceerd. Als zelfstandig ondernemer werkte ik aan de implementatie van het concept.’ Douwe Jan kijkt er met twinkelende ogen tevreden op terug: ’Al met al is die implementatie heel behoorlijk gelukt hoewel we in de praktijk nog forse stappen moeten maken. Voor mij is circulaire economie dè belangrijke stap voorwaarts die we als samenleving kunnen zetten.’

Negatieve veranderingen keren

Douwe Jan trad dit jaar als vrijwilliger toe tot het bestuur van NADO. Hij voegt er kennis over en visie op duurzame ontwikkeling én circulaire economie aan toe. Zijn jarenlange ervaring in de wereld van overheid, ngo’s en bedrijven vormen een zinvolle toevoeging aan de ervaringen van de onderwijsmensen binnen het NADO-netwerk. Wat stimuleert hem om zich in te zetten voor duurzaam onderwijs? Het antwoord komt sneller dan hond Wander kan lopen: ‘De wereld verandert in hoog tempo, zowel positief als negatief. Dat laatste valt te keren met creatieve, nieuwe vormen van productontwikkeling, leefstijlen en waardering voor ecologie en de rol die economie daarbij kan spelen. Dat vraagt kennis en vaardigheden. In mijn beleving echt iets voor het onderwijs, namelijk de leerlingen voorbereiden op een toekomst vol veranderingen.’

---

Wat Greta Thunberg voor elkaar heeft gekregen, nu al, is onvoorstelbaar

---

Op de vraag wie of wat hem stimuleert in zijn circulaire missie, is hij ook heel duidelijk: ‘Het is onvoorstelbaar wat Greta Thunberg voor elkaar heeft gekregen, nu al. Haar doorzettingsvermogen bewonder ik zeer, evenals haar gevoel voor kernboodschappen, denk aan haar Blahblahblah-speech in de aanloop naar COP26, geweldig.’ Douwe Jan wijst ook op een organisatie die hem inspireert: ‘De Ellen MacArthur Foundation is een voorbeeld waar we blijvend van kunnen leren. Door de combinatie van ondernemerschap, kennisontwikkeling en creëren van verbondenheid leveren zij topprestaties.’

De leerling als werker van de toekomst

Ik ben benieuwd hoe een niet-onderwijsmens als Douwe Jan aankijkt tegen de positie van duurzaamheid in het curriculum: ‘Duurzaamheid hoort integraal onderdeel en de basis van alle vakken te zijn. Op zijn minst heb je een integrale aanpak nodig. Duurzaamheid hoort bij de grootste maatschappelijke uitdagingen en zal daarbij brede maatschappelijke betrokkenheid vragen van burgers, ondernemers, politici, onderwijs en onderzoek. In dat krachtenveld zal de leerling als werker van de toekomst een bijdrage kunnen gaan leveren. Daarbij denk ik dat we in Nederland een unieke kans hebben om systeemdenken, natuur, samenleving en economie aan elkaar te verbinden. Daarom heb ik het initiatief genomen tot het Ecomimicry Instituut. Daarin besloten zitten de kennis en vaardigheden die leerlingen voorbereiden op de toekomst!’

---

Scholen en leerlingen moeten zelfstandig een ontwikkeling doormaken vanuit een grote diversiteit!

---

Bij de derde kop koffie probeer ik stilletjes aan het gesprek af te ronden. Niet eenvoudig want Douwe Jan heeft heel wat praatstoelen. Ik ben benieuwd wat er volgens hem op korte en langere termijn moet veranderen aan het huidige onderwijs. ‘Fundamenteel zou de focus vooral moeten komen te liggen op persoonlijkheidsontwikkeling en toekomst-voorbereid zijn van de leerlingen. Het zoeken is daarbij, wat mij betreft, gericht op het vinden en realiseren van de condities die maken dat scholen en leerlingen zelfstandig een ontwikkeling doormaken vanuit een grote diversiteit! Natuurlijk hoort een goede basis voor curriculumontwikkeling daarbij.’

We nemen afscheid, Wander blaft om aandacht en zijn baas heeft ook wel zin in frisse lucht. Ik realiseer me dat mijn gesprekspartner misschien wel veel meer onderwijzer is dan je op het eerste gezicht zou vermoeden. Niet zo vreemd met zijn ouderlijk nest en zijn lange ervaring in de wereld van de natuur & milieu-educatie. Hij loopt naar zijn boekenkast: ‘Henk, dit moet je ook nog even lezen, echt de moeite waard.’ In de trein huiswaarts begin ik aan mijn huiswerk: Tien perspectieven uit de natuur. Ook de interviewer blijft doorleren.

Tips van Douwe Jan Joustra om duurzame organisaties te volgen:
Circle Economy in Amsterdam
Fashion for Good
Ellen MacArthur Foundation
Biomimicry Institute
Ecomimicry Instituut