‘DUURZAAMHEID IS GEEN VRAAG MAAR EEN PLICHT’

Tekst: Henk Tameling

Op 23 november 2022 wordt Rosa Groen, docent aan De Haagse Hogeschool, verkozen tot Duurzame Docent van het jaar voor het Hoger Onderwijs. Een dag later promoveert ze aan de Universiteit Leiden. Een dubbelslag op hoog niveau. Wat drijft deze duurzame docent, wat betekent duurzaamheid thuis en op school voor haar?

Miljoenen kubieke meters zand worden langs de randen van het Markermeer verplaatst. Shovels, tractoren, vrachtwagens rijden af en aan en trekken een diep spoor door het rustieke landschap van Uitdam naar Hoorn. Het klimaat verandert, de zeespiegel gaat verder stijgen en de kustlijnen krijgen andere vormen. Zes jaar geleden verhuisde Rosa Groen met man en twee kinderen van toen 1 en 3 jaar van Amsterdam naar een dorp aan het Markermeer. Twee keer per week neemt ze een duik in het zoete water dat een eeuw geleden nog zout was. Met buurtgenoten van de Walrusclub, een groepje dat het koud-water-zwemmen heeft ontdekt. Thuis maken ze muziek, lezen en praten ze. Naar school gaat ze met de trein. Minder douchen, minder vlees eten, minder autorijden.

Actiegericht gezin

Rosa Groen (1979) krijgt het van huis mee: zelf iets doen voor een betere wereld: ‘Ik kom uit een betrokken, actiegericht gezin.’ Met warmte spreekt ze over haar ouders, haar jeugd in de Amsterdamse Nieuwmarktbuurt, net een dorp, vindt ze. Rosa woont daar met haar familie in een woongroep met journalisten, fotografen, programmamakers en andere vrije geesten. Moeder is psychotherapeut en kunstenares, vader socioloog, auteur en onderzoeker. Ze gaat naar het Spinoza Lyceum, een daltonschool. De duurzame docent van 2022 blik enthousiast terug op twee schoolvakken uit die tijd: ‘Mijn geschiedenisleraar liet me met een andere bril naar het verleden kijken. Onze leraar Nederlands, Ben Visser, heeft me de schoonheid van de taal laten zien. We leerden van hem poëzie lezen en hij liet ons zelf teksten interpreteren. In Rome heeft hij ons echt leren kijken, vooral naar kunstgeschiedenis: Caravaggio, Dante, Michelangelo, Rafaël, Rubens en Bernini. Dat waren fantastische lessen.’ Ze volgt het spoor van geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en van taal bij de Postacademische Dagbladopleiding Journalistiek (PDOJ) aan de Erasmus Universiteit.

Samen een leerervaring creëren

Jarenlang werkt ze in de journalistiek, voor dagbladen Trouw, NRC, Het Parool, De Leeuwarder Courant en Den Haag Centraal. In de rust van het Noord-Hollandse dorp duidt ze haar loopbaan en haar karakter: ‘Ik heb altijd gehouden van kennis tot me nemen en ben hier redelijk mijn eigen weg in gegaan. Als ijverig persoon heb ik altijd dingen goed willen doen en willen afmaken. Maar ik bleef ook vragen stellen over het waarom van die kennis. Waarom moet ik dit weten, klopt de informatie wel, volgens wie is dit zo? Verschillende rolmodellen hebben me daarbij geholpen (zie kader). Eigenlijk heb ik het onderwijs nooit echt verlaten. Het blijft me fascineren om studenten iets bij te brengen en samen een leerervaring te creëren.’

Praktijkgericht onderwijs

Rosa heeft een duidelijke visie op jongeren en duurzaamheid: ‘Om onverhoopte moedeloosheid bij jongeren het hoofd te bieden, is het beter inzicht te verschaffen in wat zij zelf kunnen doen voor een betere wereld, hoe ze hun voetafdruk kunnen verkleinen. Als handelingsperspectief laat ik studenten altijd nadenken over hun eigen rol. Zo doen we een voetafdruktest en vragen we studenten drie verbeterpunten voor hun eigen handelen op te schrijven. Door praktijkgericht onderwijs probeer ik studenten te laten bijdragen aan projecten zoals de Foodboost Challenge (meer fruit en groente voor kinderen), het Land van Ons (meer biodiversiteit), KIM (minder kindermishandeling), het Jeugd, Vrede en Recht-project (SDG16 in Haagse wijken).

Studenten advies laten geven

Vanaf 2010 werkt Rosa aan De Haagse Hogeschool als communicatiedocent van de opleiding Bedrijfskunde. Als buitenpromovendus bij de Universiteit Leiden legt ze een promotietraject af dat ze dus op 24 november 2022 succesvol afrondt met een doctorstitel. Sinds 2021 is ze docent-onderzoeker bij European Studies en het lectoraat Changing Role of Europe: ‘Ik zet daar onderzoeken op waarbij ik met andere wetenschappers en studenten onderzoek doe, voor en met het werkveld. We proberen met de onderzoeksgroep zoveel mogelijk Europabewustzijn en -slagvaardigheid te creëren. Bijvoorbeeld voor gemeenten, hoe zij subsidies kunnen aanvragen voor hun duurzame doelen of het beleid op een vraagstuk kunnen beïnvloeden.’

---

Overheid, industrie, kennisinstellingen en burgers worden gezamenlijk verantwoordelijk voor oplossingen van maatschappelijke uitdagingen

---

Met deze integratie tussen beleid, onderwijs, wetenschap en werkveld is ze bezig met de ‘quadruple helix’: alle vier helices (overheid, industrie, kennisinstellingen en burgers) kunnen er baat bij hebben als je het goed aanpakt. Ze worden gezamenlijk verantwoordelijk gesteld voor de oplossingen van de maatschappelijke uitdagingen, legt ze uit. ‘Het blijkt dat burgers een belangrijke rol spelen in het slagen van innovatieprocessen.
In de toekomst wil ik toe naar de ‘quintuple helix’ waarbij milieu de vijfde helix is: innovatie moet in de toekomst hand in hand gaan met verbeteringen van de omgeving.’

Al haar projecten hebben te maken met de ‘rechtvaardige transitie’, European Green Deal en duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, de Sustainable Development Goals. ‘Ik probeer deze SDG’ s in elk project te integreren. Bijvoorbeeld door studenten advies te laten geven aan gemeenten of bedrijven over de implementatie van één specifieke SDG. Met het genoemde Jeugd, Vrede en Rechtproject bestuderen studenten SDG 16: Vrede, Justitie en Sterke Publieke diensten.’

Zero waste in 2030

Bij NADO zijn we vooral praktisch en praktijkgericht ingesteld. Ik ben dus wel nieuwsgierig naar wat er in Rosa’s directe omgeving zelf gebeurt op duurzaam gebied. De Haagse Hogeschool is volgens Groen actief op het gebied van duurzaamheid: ‘Een van de doelen is zero-waste – geen afval meer – in 2030 en een andere zero-emission – uitstootvrij-in 2040. Ik weet niet of dit lukt, we scheiden wel afval, maar we hebben nog geen standaard vegetarische catering – laat staan veganistisch – en als je met de trein wilt reizen in plaats van met het vliegtuig moet je nog veel moeite doen. Daarin gaan we wel de goede kant op: ik heb me hard gemaakt om het beleid te veranderen richting treinreizen binnen Europa in plaats van vliegen en we hebben daarin stappen gezet. Maar we zijn er nog niet.’

Dromen van een moestuin

Ik ben ook wel benieuwd wat ze zelf thuis met man en kinderen doet aan haar eigen duurzaamheid. Vol enthousiasme brandt ze los: ‘Toen we in ons dorp gingen wonen hebben we zonnepanelen op het dak gegooid, een warmtepomp aangeschaft en in 2019 zijn we gestopt met vliegen, alles vanwege de klimaatcrisis. Vorig jaar hebben we ons huis geïsoleerd. Onze droom is een moestuin, maar daar hebben we nu nog geen tijd voor. Mijn man maakt oude eendjes (2CV’s) en andere oude Citroëns elektrisch, een pioniersbedrijf. We proberen geen onzinaankopen te doen en eten zeer zelden vlees.’ Rosa is echt trots op iets heel bijzonders: ‘Mijn vijfenvijftigjaar oude, bijna volledig gerecyclede en geheel elektrische auto die binnenkort klaar is: een Citroën Ami6 Club Break. Daarmee gaan we komende zomer hopelijk onze droomreis maken: met de boot naar Engeland en van Wales met de boot naar Spanje. Daar toeren we verder met deze elektrische oldtimer.’  Ze verbindt een duidelijk statement aan haar persoonlijk handelen: ‘Duurzaamheid is geen vraag maar een plicht, anders blijft er geen wereld over voor de komende generaties.’

Grote rol voor opleiders

NADO is van mening dat het huidige onderwijs de studenten onvoldoende voorbereid op een duurzame en gezonde toekomst. Hoe kijkt Rosa aan tegen de toekomst van ons onderwijs? ‘We hebben nu met zoveel transities te maken – energie-, migratie-, consumptie, duurzaam wonen, reizen, circulaire economie, sociale transities – dat dit een grote omslag vereist op alle fronten. Ik denk dat curricula zich daarop moeten aanpassen. Te beginnen bij het bewustzijn bij jongeren over hun eigen rol in de wereld, maar ook de rol van bedrijven en overheden. Verantwoord burgerschap, ondernemen, consumeren, hoe jongeren inspraak kunnen hebben op lokaal niveau. Ik denk dat we daar als opleiders een grote rol in kunnen spelen. Op korte termijn kunnen de SDG’s meer in het onderwijs gebruikt worden, op lange termijn kunnen maatschappelijke stages een grote rol spelen, waarbij studenten en jongeren elk jaar meelopen bij een duurzaamheidsorganisatie, van jongerenwerk tot Duik de Noordzee Schoon, Stichting Vluchteling of het Rode Kruis. Rosa vindt duurzaamheid geen keuzevak: ‘Duurzaamheid moet geïntegreerd worden in alle vakken. Voor 100%.’

---

Laat studenten met een gemeente, een werknemer van de Europese vertegenwoordiging in Brussel en een bedrijf nadenken over de verbetering van de situatie van arbeidsmigranten in kleine steden

---

Rosa geeft me tenslotte een advies mee voor docenten als ze hun lessen en hun vak in de praktijk duurzamer willen maken: ‘Richt je op de SDG’s. Met de duurzame ontwikkelingsdoelen van de VN kun je zoveel praktisch doen. Pak een subdoel, zoals SDG 12 ‘Verantwoorde consumptie en productie’ en laat jongeren bedrijven en overheden adviseren door er onderzoek naar te doen. Een ander concreet doel kan SDG 8 zijn: ‘Eerlijk werk en economische groei’. Studenten gaan aan de hand van een interview met een gemeente, een werknemer van de Europese vertegenwoordiging in Brussel en een bedrijf nadenken over de verbetering van de situatie van arbeidsmigranten in kleine steden. Laat ze maar uitzoeken hoe dit op lokaal niveau beter kan. Ze schrijven adviezen voor gemeenten in heel Europa. En laat je inspireren door NADO die hier advies in kan geven.’

Rosa brengt me na twee uur in een door haar man omgebouwde elektrische 2CV naar het station. Over de dijk langs de oude zee die getemd is en verhoogd wordt om de zeespiegelstijging te weerstaan. Vijftig jaar geleden reed ik als student in een lelijke eend, op benzine. The times they’re changing.

De inspiratiebronnen van Rosa Groen
· Greta Thunberg: ‘Zij wijst alle compromissen af en heeft veel jongeren aan het denken gezet. Dit is belangrijk, want jongeren zijn de toekomst.’
· Dr. Laura Stevens, docent-onderzoeker aan De Haagse Hogeschool: ‘Zij promoot biomimicry, waarbij studenten strategieën uit de natuur bestuderen als inspiratie om maatschappelijke problemen op te lossen, in het ontwerpen van gebouwen en producten. Geweldig initiatief.’
· Kees Vendrik, voorzitter van het platform voor maatschappelijke dialoog en reflectie over het klimaatbeleid: ‘Hij heeft bij GroenLinks en de Triodos Bank veel bereikt en hoopt nu met bedrijven en burgers samen binnen vier jaar enorme stappen te zetten in Nederland.’
· Extinction Rebellion (XR): ‘Een snelgroeiend platform dat heel duidelijk de onvergelijkbare urgentie van het klimaatprobleem aan de kaak stelt middels ondubbelzinnige acties en geen compromissen accepteert.’

Waar let de jury op bij de verkiezing van de Duurzame Docent?

De duurzame docent …

… betrekt studenten in het samenstellen van onderwijs (geeft studenten keuze en een stem).

… geeft handelingsperspectief aan studenten: weet naast het inhoudelijk onderwijzen over duurzaamheid ook studenten mogelijkheden te geven voorauthentieke oplossingen.

… krijgt een groot deel van de school mee in duurzame ontwikkeling. Dit kan duurzaam gedrag zijn, maar mag ook gaan over dat veel mensen op school de door de docent aangedragen initiatieven steunen en daar trots op zijn.

… vervult een inspiratierol. Is het meest inspirerend omtrent duurzaamheid, voor (beginnende) docenten, leerlingen, collega’s en buiten de school.

… is een vernieuwer in denken en doen. Brengt nog niet eerder uitgevoerde ideeën naar voren, zorgt voor vernieuwing van denkpatronen over afval, voeding, schoolgebouw, lesprogramma etc.

… heeft een brede/integrale opvatting over duurzaamheid. Zorgt ervoor dat de 17 SDG’s op school worden uitgevoerd (van gendergelijkheid tot biodiversiteit) en zorgt voor vakoverstijgende projecten en educatie waarin meerdere facetten van duurzaamheid en een duurzame samenleving samenkomen.

… werkt structureel en succesvol samen met externe partijen. Denk aan gemeenten, Natuur en Milieu, Educatiecentra, waterschappen, lokale bedrijven, NGO’s en buurtbewoners.

De inschrijfronde voor de verkiezing van de Duurzame Docent 2023 opent dit najaar.